Αφιέρωμα στον ιερό ναό των Τεσσάρων Νεομαρτύρων Ρεθύμνης

Αφιέρωμα στον (Αϊγιαννιώτικο) Ιερό Ναό, των Αγίων Τεσσάρων Νεομαρτύρων Ρεθύμνης, εκ Μελάμπων καταγομένων, με τη συμπλήρωση 195 χρόνων από τη θανάτωσή τους (28 Οκτωβρίου 1824-28 Οκτωβρίου 2019).

 (Αποσπάσματα από το βιβλίο μου με τίτλο : Στη βορεινάδα μιας κορφής, γράφω, τα που θυμούμαι… Ρέθυμνο 2015)

Λίγα λόγια, για τον πρώτο ανεγερθέντα  Ιερό Ναό αφιερωμένο αποκλειστικά  στη μνήμη τους, στον Άγιο Ιωάννη (Χλιαρό) Αμαρίου Ρεθύμνου.

   Το Σάββατο 17 Αυγούστου 1991 πραγματοποιήθηκε μετακομιδή μέρους ιερών λειψάνων των Τεσσάρων Νεομαρτύρων Ρεθύμνου, από την έδρα της Ιεράς Μητρόπολης Λάμπης Συβρίτου και Σφακίων, στον ομώνυμο ιερό ναό του χωριού Άγιος Ιωάννης Αμαρίου Ρεθύμνου, προεξάρχοντος του Σεβασμιότατου Μητροπολίτη κ.κ. ΕΙΡΗΝΑΙΟΥ με συλλειτουργούς τους Σεβασμιότατους Μητροπολίτες Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως Θεσσαλονίκης κ.κ. ΔΙΟΝΥΣΙΟ, Γορτύνης και Αρκαδίας κ.κ. ΚΥΡΙΛΛΟ και τον τότε Επίσκοπο Κυρήνης και νυν Πατριάρχη Αλεξανδρείας κ.κ. ΘΕΟΔΩΡΟ. 

   Με αφορμή την ιερή αυτή τελετή προσπάθησα και συγκέντρωσα, όσα μπόρεσα περισσότερα και πλέον αξιόπιστα στοιχεία και πληροφορίες σχετικά με την αιτιολογία ανέγερσης του ιερού ναού στον Άγιο Ιωάννη και ειδικότερα με τη συγγενική – προγονική σχέση των Αγίων με το χωριό. Οι πληροφορίες μου προέρχονται από το σύνολο σχεδόν των κατοίκων του χωριού, αλλά και από τα υπάρχοντα στο ναό στοιχεία.

   Σύμφωνα λοιπόν με διασταυρωμένες μαρτυρίες, στις αρχές του 18ου αιώνα, έζησε στον Άϊ Γιάννη ο Νικόλαος Παπαδογιάννης,, με καταγωγή από τις Μέλαμπες Αγίου Βασιλείου, γενέθλιο τόπο των Αγίων, ο οποίος είχε στενή συγγενική σχέση με ένα τουλάχιστον από τους Άγιους Τέσσερις Νεομάρτυρες και συγκεκριμένα τον ΑΓΓΕΛΗ. Ερευνώντας και αναλύοντας τη συγγενική αυτή σχέση των Παπαδογιάννηδων με τους Αγίους προκύπτει ότι, η γυναίκα του Νικολάου Παπαδογιάννη ήτονε θυγατέρα του Νεομάρτυρα ΑΓΓΕΛΗ, η μόνη από τα παιδιά του που γλύτωσε, από τα χέρια των Τούρκων, με την οποία απέκτησαν εννέα (9) παιδιά, τον Γεώργιο (Γιωργάκη ή Ντουρμπούνη, γεν 1833), τον Εμμανουήλ (Ψαρομανώλη), τον Σταύρο, την Ευσεβία (Εψεβία), την Καλλιόπη, την Μαρία, την Ελένη, την Αννέτα και τον Μιχαήλ (Μιχελή, 1843-1930). 

   «Εμάς παιδί μου οι Αγίοι ήτονε καλά στενοί συγγενεί(ς) μας» μου είχε πει πολλές φορές η μητέρα μου και μου ανέφερε πάντα το όνομα του ΑΓΓΕΛΗ, από τον οποίο όπως μου έλεγε προήρχοντο, εκτός από τους Παπαδογιάννηδες και οι Πλατύρραχοι στις Κουρούτες και οι Δημητρακάκηδες στα Πλατάνια, πληροφορία την οποία μου επιβεβαίωσε πριν πολλά χρόνια και ο συγγενής από τα Πλατάνια Αμαρίου Στρατής Δημητρακάκης. 

   Σε βιογραφικό σημείωμα του τ. Υπουργού, «παππού της Αντίστασης» Εμμανουήλ Παπαδογιάννη, που γεννήθηκε το έτος 1889 στον Άϊ Γιάννη αναφέρεται ότι, ήτονε δισέγγονος του Νεομάρτυρα ΓΕΩΡΓΙΟΥ, πιθανόν από λανθασμένη πληροφόρηση του συντάκτη του βιογραφικού, ως προς το όνομα του Αγίου, επιβεβαιώνει όμως την συγγενική σχέση των Αγίων με τους Παπαδογιάννηδες. 

   Τρία από τα παιδιά του Νικολάου Παπαδογιάννη και της θυγατέρας του Αγίου (εγγονοί), είχανε την πρωτοβουλία και συμβάλανε αποφασιστικά και δραστήρια για την ανέγερση του πρώτου ιερού ναού, προς τιμήν του αγιοποιημένου εξ αρχής στη συνείδηση του λαού συγγενού τους Αγίου, στον Άϊ Γιάννη. Με προσωπικές θυσίες τα αδέρφια Παπαδογιάννη, ο Μιχαήλ (Μιχελής), ο Γεώργιος (Γιωργάκης) και η Αννέτα, πρωτοστατήσανε σε εράνους και άλλες ενέργειες, αλλά και με τη συμπαράσταση και προσωπική εργασία όλων των τότε κατοίκων του χωριού χτίστηκε ο ιερός ναός. Το οικόπεδο, σύμφωνα με τις αφηγήσεις, ήτανε αμπέλι και το εδώρησε η θεοσεβούμενη Αννέτα Παπαδογιάννη, στη θέση του οποίου ανηγέρθη και αργότερα (1893) όπως προκύπτει ανακαινίσθη, ο υπάρχων ιερός ναός. Η Αννέτα παρέμεινε άγαμη και πήγε στην Ιερά Μονή Παναγίας Καλυβιανής, άγνωστο από πότε, όπου πέθανε και ενταφιάστηκε στην είσοδο εξωτερικά του παλαιού ιερού ναού. Σε σχετική έρευνα, προ λίγων ετών, μου δόθηκε η πληροφορία από ηλικιωμένη μοναχή της Μονής ότι πράγματι στην είσοδο του παλαιού ναού της Παναγίας Καλυβιανής βρεθήκανε δύο τάφοι κατά την διαμόρφωση του χώρου, τα οστά των οποίων ευωδιάζανε, χωρίς βέβαια να γνωρίζουνε σε ποιούς ανήκουνε, αλλά  είναι πολύ πιθανόν ο ένας να ανήκει πράγματι στην βαθιά θρησκευόμενη Αννέτα. 

   Ο υπάρχων σήμερα ιερός ναός χτίστηκε στο κέντρο του χωριού, από την αρχή αφιερωμένος αποκλειστικά και μόνο στη μνήμη των Αγίων Τεσσάρων Νεομαρτύρων Ρεθύμνου και είναι μέχρι σήμερα ο πολιούχος ναός του Άϊ Γιάννη.

    Στην πρόσοψη του ναού, πάνω ακριβώς από την κύρια είσοδο, είναι χαραγμένη σε πελεκητή πέτρα η επιγραφή :

Ο ΝΑΟΣ ΟΥΤΟΣ

ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ

ΑΝΑΚΑΙΝΗΣΘΗ ΑΠΡΙΛΙΟΥ

12 ΕΤΟΣ 1893

   Η λέξη «ΑΝΑΚΑΙΝΗΣΘΗ» σημαίνει ότι προϋπήρχε ναός, άγνωστο από πότε.  Εκτιμάται, όμως, ότι πρέπει να είχε ανεγερθεί λίγα χρόνια αμέσως μετά τον χρόνο αποκεφαλισμού των Αγίων (1824). Το γεγονός ότι, αυτός είναι ο αρχαιότερος, ο πρώτος ιερός ναός που ανεγέρθηκε στη μνήμη των Αγίων, είναι γνωστό και μάλιστα τονίζεται σε κάθε περίσταση από τους εκάστοτε Ποιμενάρχες της Ιερής Μητρόπολής μας Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων. 

   Στο ιερό προσκυνητάρι των εικόνων του ναού του Άϊ Γιάννη η αρχαιότερη εικόνα των Αγίων που υπάρχει αναγράφει στο κάτω μέρος τα εξής:

Δαπάνη : Μιχαήλ Παπαδογιαννάκη 1904

                                                                  Γ.Π.

      Ηγούμενος Ι.Μ. Ασωμάτων

            έγραψε

   Τα παραπάνω σημαίνουν ότι, την εικόνα προσέφερε ο Μιχαήλ «Μιχελής» Παπαδογιάννης και όχι Παπαδογιαννάκης όπως αναγράφεται στην εικόνα το έτος 1904, την οποία αγιογράφησε «έγραψε» ο Γαβριήλ Πάγκαλος «Γ.Π.», Ηγούμενος τότε της Ι.Μ. Ασωμάτων. 

   Πάνω από το τέμπλο του ναού επίσης υπάρχει μεγάλος ξύλινος σταυρός, προσφορά του Γεωργίου (Γιωργάκη) Παπαδογιάννη. Δυστυχώς δεν υπάρχουνε εικόνες ή άλλα αντικείμενα του προϋπάρχοντος ιερού ναού, τα οποία ενδεχομένως λεηλατήθηκαν ή καταστράφηκαν από επιδρομές των αλλόθρησκων Τούρκων κατακτητών.

   Εκτός από τα παραπάνω στο Ιερό της Εκκλησίας των Τεσσάρων Μαρτύρων φυλάσσεται σχετικό βιβλίο «Βραβείο» καταχώρησης των αποθανόντων, για να μνημονεύονται κατά την θεία λειτουργία, από το οποίο μεταφέρω κατά λέξη τα αναγραφόμενα μέχρι και τη σελίδα 4.

Σελίς 1

ΒΡΑΒΕΙΟΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΑΓ. ΙΩΑΝΝΟΥ

ΑΝΤΙΓΡΑΦΟΝ ΕΚ ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΟΥ ΒΡΑΒΕΙΟΥ

Αγ. Ιωάννου Χλιαρού

ΜΕ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑΝ 1886

Σελίς 2

Ούτω Κύριε Ιησού Χριστέ. Ανάστησον τους ενθάδε γεγραμμένους κοιμηθέντας δούλους και αξίωσον αυτούς και ημάς της ουρανίου Βασιλείας Σου. Αμήν.

Σελίς 3

Βραβίον του χωρίου Αγίου Ιωάννου Χλιαρού Αμαρίου Ρέθυμνον Κρήτης

————–

Ακριβές αντίγραφον εκ του παλαιού βραβίου με χρονολογίαν 1886

Εν Αγίω Ιωάννη τη 29ην Νοεμβρίου 1921

Ο Γραφεύς

+ Γερ. Ζωϊδάκης – Ιεροδιάκονος

Ιεράς Μονής Ασωμάτων.

Σελίς 4

Ακριβές Αντιγραφή εκ του Κώδικος της Ιεράς Μονής Ασωμάτων περί Ιερεμίου.

Διεδέχθη δε τον Μανασή ούτος ο Ιερεμίας Λύμας εκ Κώμης Άγιος Ιωάννης Χλιαρός όστις έδειξεν και αυτός έργα εναρέτου ανδρός και καλού προεστώτος και Ηγουμενεύσας χρόνους είκοσι (αριθ. 20) προς Κύριον εξεδήμησεν.

+Γερ. ΖωΪδάκης – Ιεροδιάκονος

Σελίς 5

Καταχώρηση ονομάτων κ.λπ.

   Αυτές είναι οι πληροφορίες αλλά και τα υπάρχοντα στοιχεία του ιερού ναού που δίδουνε σαφείς εξηγήσεις και οδηγούνε στη βεβαιότητα για τον αρχαιότερο (πρώτο) ιερό ναό των Αγίων Τεσσάρων Νεομαρτύρων Ρεθύμνου στον Άϊ Γιάννη (Χλιαρό) Αμαρίου. Είναι πραγματικά στοιχεία και πληροφορίες που μέχρι σήμερα δεν είχανε αναλυθεί όσο έπρεπε, γι’ αυτό και τις καταθέτω και ενδεχομένως να βοηθήσουνε στο έργο των ερευνητών, για τους προγόνους και απογόνους των Αγίων καθώς και για τους τόπους λατρείας τους. 

   Βέβαια παραμένει σε εκκρεμότητα, ένα ανεκπλήρωτο όνειρο και επιθυμία των απανταχού Μελαμπιανών, μα και των ιδίων των Αγίων, να επιστρέψει μια Άγια Κάρα στις Μέλαμπες, στον τόπο που τους γέννησε και τους ανάθρεψε.

   Εύχομαι και ελπίζω πως η Ιερά Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, θα φανεί γενναιόδωρη και θα ικανοποιήσει αυτό το χρόνιο και δίκαιο αίτημα των Μελαμπιανών και των χωριανών τους Αγίων. Εξάλλου γενναιόδωροι φανήκανε οι Καθολικοί, που επιστρέψανε στην Ελλαδική Ορθόδοξη Εκκλησία την Άγια Κάρα του Αγίου Ανδρέα στην Πάτρα, λείψανα Αγίων και άλλες Άγιες Κάρες, μα και τελευταία 27 Νοεμβρίου 2004 τα Ιερά λείψανα του Ιωάννη Χρυσοστόμου και Γρηγορίου Θεολόγου από το Βατικανό στην Κωνσταντινούπολη.

   Ίδωμεν.

ΥΓ) Δεν έκρινα σκόπιμο να αναφερθώ στα βιογραφικά και άλλα στοιχεία που έχουνε σχέση με τους  Αγίους : «Γεώργιος-Αγγελής-Μανουήλ και Νικόλαος», τους Μελαμπιανούς κρυπτοχριστιανούς, που αρνηθήκανε να αλλαξοπιστήσουνε και θυσιαστήκανε, για του χριστού την πίστη την αγία, σφαγιασθέντες στην πόλη του Ρεθέμνους την 28^η Οκτωβρίου του 1824. Εξάλλου αξιολογότατοι ερευνητές έχουνε ασχοληθεί και έχουνε καταγράψει αναλυτικά τον βίο, τα θαύματα και το φρικτό τέλος της ζωής των αγίων, που συμπίπτει με την Εθνική μας εορτή.

«Άγιοι Νεομάρτυρες, Τετράριθμοι Μαρτύροι,

τη δύναμη τση Χάρις σας ο χρόνος δε ντη φθείρει.»

Χρόνια Πολλά.    Οκτώβρης 28 του 2019     Σταύρος Φωτάκης

 

(*) Ο κ. Σταύρος Φωτάκης είναι συγγραφέας, ερευνητής, ερμηνευτής ριζίτικων τραγουδιών ,ιδρυτής της «Αμαριώτικης Ριζίτικης Παρέας» και τέως Πρόεδρος του Συλλόγου Κρητών Ηλιούπολης