Στο άρθρο θα αναφέρομε τις διαφορές και τις ομοιότητες της φιλοσοφικής αντίληψης των δύο πύργων της αρχαίας ελληνικής αλλά και παγκόσμιας φιλοσοφίας.
Σ΄αυτές τις δύο γιγάντιες φιλοσοφικές μορφές στηρίχτηκε όλο το οικοδόμημα της φιλοσοφικής αντίληψης του κόσμου μας σε ανατολή και δύση.
Αξίζει επίσης να σημειωθεί και η σημαντική συνεισφορά τους στην χριστιανική δογματική, ως γνωστό αρκετές δικές τους λέξεις και έννοιες χρησιμοποίησαν οι πατέρες (Άγιος Βασίλειος, Γρηγόριος θεολόγος, Θωμάς Ακινάτης, Ιωάννης Χρυσόστομος και άλλοι. για την σύνταξη του χριστιανικού δόγματος.
Διαφορές στην φιλοσοφία τους:
Τρία είναι τα βασικά σημεία που εντοπίζονται στις φιλοσοφικές σκέψεις των δύο φιλοσόφων.
1ον Σημείο διαφοράς:
είναι η «Θεωρία των Ιδεών».
Ο Πλάτων πίστευε πως πίσω από τον κόσμο των αισθήσεων (ορατό) υπάρχει και ένας άλλος κόσμος μία άλλη πραγματικότητα που ονόμαζε «Κόσμο των Ιδεών».
Σ’ αυτόν τον «κόσμο των Ιδεών» υπάρχουν τα καλούπια, τα πρότυπα και οι αιτίες όλων των πραγμάτων και φαινομένων που αντιλαμβανόμαστε μέσω των αισθήσεων μας.
Όλα είναι φτιαγμένα με βάση μία διαχρονική μορφή, που παραμένει αιώνια και σταθερή παρά τις μεταβολές που ο χρόνος επιφέρει στα πάντα.
Αυτές οι διαχρονικές μορφές μοιάζουν να είναι τα πρωταρχικά στοιχεία της φύσης, κάτι σαν νοερά, άυλα και αφηρημένα σχήματα που διαμορφώνουν τα φυσικά φαινόμενα.
Έτσι πίσω από τον άνθρωπο υπάρχει η «Ιδέα-Άνθρωπος», πίσω από το άλογο υπάρχει η «ιδέα- άλογο», κ.ο.κ.
Ο Αριστοτέλης είχε εντελώς αντίθετη άποψη πίστευε πως ο Πλάτων είχε αναποδογυρίσει την πραγματικότητα, δηλαδή κατ΄αυτόν σαν να έλεγε ο Πλάτων πως η σκιά μας είναι η μήτρα για το σώμα μας και όχι το σώμα μας την σκιά μας, συμφωνούσε όμως και αυτός στο ό,τι ο φυσικός κόσμος διέπεται από μεταβλητότητα, παροδικότητα και φθορά αλλά οι «ιδέες» του Πλάτωνα γι’ αυτόν δεν είναι οι αρχικές μορφές των πραγμάτων, αλλά είναι ένα κατασκεύασμα της λογικής του ανθρώπου, που δημιουργείται μέσα από την εμπειρία.
Δηλαδή η ιδέα μας για το άλογο σχηματίζεται από τη λογική μας, αφού έχουμε δει και συγκρίνει μέσα στη φύση ένα μεγάλο αριθμό αλόγων και έχουμε καταλήξει σ’ εκείνα τα χαρακτηριστικά που είναι κοινά σε όλα τα άλογα, πέρα από τις διαφορές τους.
Αυτό το σύνολο των κοινών χαρακτηριστικών είναι η ιδέα ή η «μορφή», όπως την αποκαλούσε ο Αριστοτέλης, η οποία δεν προϋπάρχει όπως πίστευε ο Πλάτων σε κάποιον ειδικό κόσμο, αλλά συναντάται μέσα στο καθετί.
Συνοψίζοντας.
Για τον Πλάτωνα η ύψιστη πραγματικότητα βρίσκεται στον Κόσμο των Ιδεών (νοητό) και των Αρχετύπων.
Για τον Αριστοτέλη η ύψιστη πραγματικότητα βρίσκεται σ’ αυτό που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας. Για τον Πλάτωνα όλα όσα βλέπουμε γύρω μας είναι αντανακλάσεις άλλων πραγμάτων, που υπάρχουν στον Κόσμο των Ιδεών άρα και μέσα στην ψυχή του ανθρώπου.
Για τον Αριστοτέλη όσα υπάρχουν μέσα στην ψυχή του ανθρώπου είναι αντανακλάσεις των πραγμάτων και των αντικειμένων του φυσικού κόσμου.
2ον.Σημείο διαφοράς:
Η Πολιτική.
Ένα άλλο σημαντικό σημείο διαφωνίας μεταξύ των δύο φιλοσόφων είναι η άποψη τους για το πολίτευμα, ποιός είναι ο καλύτερος τρόπος διακυβέρνησης ενός κράτους.
Στο έργο του Αριστοτέλη «Πολιτικά» και στο έργο του Πλάτωνα «Πολιτεία» εκφράζονται οι πολιτικές θέσεις τους με αρκετές κοινές, αλλά και διαφορετικές αντιλήψεις.
Ο Πλάτων μιλεί για την ιδανική Πολιτεία, η οποία είναι ιδανική επειδή κυβερνάται με το πολίτευμα της «αριστοκρατίας», δηλαδή κυβερνάται από ένα σύνολο ανθρώπων που ξεχωρίζουν για τη σοφία, τη γνώση, την αρετή, τη δικαιοσύνη και την ικανότητα διακυβέρνησης των πολιτών.
Ο κάθε πολίτης μέσα σ’ αυτήν έχει μία σημαντική θέση, που ταιριάζει με τις ικανότητες και το έργο που έχει αναλάβει να προσφέρει ανάλογα με τις κλίσεις του.
Έτσι μπορεί να ανήκει στην τάξη των αρχόντων (κυβερνήτες), στην τάξη των φυλάκων – πολεμιστών (υπερασπιστές της ασφάλειας της πόλης από επιθέσεις) και στην τάξη των γεωργών, εμπόρων, τεχνιτών (αυτοί που διασφαλίζουν τα αγαθά στην πόλη για να διατηρηθεί ζωντανή και να επιβιώνει).
Οι τάξεις αυτές είναι συμβολικές περισσότερο παρά πραγματικές, και δεν σχηματίζονται με κοινωνικο-οικονομικά ή επαγγελματικά κριτήρια.
Ο κάθε πολίτης ανήκει σε μία από αυτές τις τάξεις σύμφωνα με τα ιδιαίτερα γνωρίσματά του και ανάλογα έπαιρνε την ανάλογη εκπαίδευση προκειμένου να καλλιεργήσει τα ψυχικά και πνευματικά του χαρίσματα.
Κατά τον Αριστοτέλη, οι πολίτες χωρίζονται με βάση οικονομικά κριτήρια σε τάξεις γεωργών, τεχνιτών και εμπόρων, ενώ κοινωνικά χωρίζονται σε φτωχούς, πλούσιους και μεσαίους και δούλους.
Από τη σχέση που έχουν μεταξύ τους οι φτωχοί και οι πλούσιοι θα διαμορφωθεί η μορφή του πολιτεύματος.
Οι φτωχοί συνήθως είναι περισσότεροι από τους πλούσιους.
Ανάλογα με το πώς είναι μοιρασμένη η δύναμη και με το πού αυτή συγκεντρώνεται, καθορίζεται και το είδος του πολιτεύματος. Το πολίτευμα μπορεί να έχει τρεις μορφές: μοναρχία ή βασιλεία (ένας κυβερνά), αριστοκρατία (κυβερνούν λίγοι οι «άριστοι») στην δημοκρατία (κυβερνούν πολλοί πολίτες).
Για να μην ξεπέσουν και αλλοιωθούν αυτές οι πολιτειακές μορφές σε τυραννία, ολιγαρχία και οχλοκρατία αντίστοιχα, θα πρέπει σκοπός των πολιτών να είναι το κοινό καλό και όχι το συμφέρον του ενός ή λίγων.
Η προτίμηση του Αριστοτέλη στρέφεται στη «Μέση Πολιτεία», δηλαδή σ’ αυτό που σήμερα κατανοούμε ως δημοκρατικό πολίτευμα, όπου η μεσαία τάξη εξασφαλίζει την ισορροπία ανάμεσα στους φτωχούς και τους πλούσιους και κρατά το κέντρο βάρους στη μέση στις μεταξύ τους συγκρούσεις.
3ον Σημείο :
Η εικόνα της γυναίκας.
Ένα άλλο σημείο διαφοράς των δύο φιλοσόφων είναι οι απόψεις τους για την γυναίκα.
Η θέση που ο Πλάτων δίνει της γυναίκας μέσα στην Πολιτεία του είναι ισάξια με του άνδρα.
Πίστευε ότι οι γυναίκες μπορούν να κυβερνήσουν εξίσου καλά με τους άνδρες, επειδή η σωφροσύνη, η λογική, η ανδρεία, η αρετή δεν είναι θέμα φύλου, αλλά ψυχής, εκπαίδευσης και μόρφωσης.
Τόνιζε ότι μία πολιτεία που δεν δίνει παιδεία στις γυναίκες της, «μοιάζει με τον άνθρωπο που δεν εξασκεί και δεν χρησιμοποιεί παρά μονάχα το ένα χέρι του. Αντίθετα ο Αριστοτέλης θεωρεί την γυναίκα υποδεέστερη του άνδρα, καθώς πιστεύει ότι σε σχέση με τον άνδρα κάτι της λείπει και είναι ένας «ατελής άνδρας».
Επειδή κατά την διαδικασία της αναπαραγωγής, η γυναίκα έχει έναν παθητικό ρόλο (δέχεται) ενώ ο άνδρας ενεργητικό (δίνει).
Εκτός τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, πρέπει να επισημάνουμε και τα κοινά σημεία τους.
Και οι δύο μιλούν:
α)για την ψυχή και την σημασία της για τον άνθρωπο.
β) και οι δύο τονίζουν πως η ευτυχία είναι συνώνυμη της αρετής υψηλών αξιών και ιδανικών,
γ) και οι δύο φιλόσοφοι μας υπενθυμίζουν ό,τι υποχρέωση ενός κράτους πρέπει να είναι η πνευματική καλλιέργεια όλων των πολιτών του και το κοινό καλό.
Σίγουρα όμως διαπιστώνουμε ό,τι τόσο ο σοφός Πλάτων όσο και ο λογικός Αριστοτέλης δίνουν πολλές χρήσιμες και σημαντικές απαντήσεις σε ερωτήματα και προβληματισμούς της σημερινής εποχής, γι’ αυτό και μπορούν να θεωρούνται σύγχρονοι και διαχρονικοί.
ΕΚΛΟΓΕΣ 2019