Ο Μίκης Θεοδωράκης για τη “Μουσική και Συμπαντική Αρμονία”

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

 

Στις 10 Μαρτίου του 2006, το Τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών της φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης,με την στήριξη της ΝΟΜΑΡΧΙΑΣ ΗΡΑΚΛΕΙΙΟΥ ,διοργάνωσε Συμπόσιο με θέμα “Μουσική και Συμπαντική Αρμονία”, στη Χερσόνησο. Ο ίδιος ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν εκείνος που έκανε την παρακάτω εισήγηση, περικλείοντας σε λίγες λέξεις τη δική του φιλοσοφία στη «Συμπαντική Αρμονία» που είχαν εκφράσει 2,500 χρόνια πριν οι πυθαγόρειοι φιλόσοφοι. 

 

Στην έντυπη έκδοση που ακολούθησε («ΣΥΜΠΑΝΤΙΚΗ ΑΡΜΟΝΙΑ, ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ» στον Μίκη Θεοδωράκη, εκδόσεις: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ), δημοσιεύτηκε αυτούσια η εισήγηση του Μίκη Θεοδωράκη, όπως επίσης και τα κείμενα/μελέτες 18 ειδικών επιστημόνων από 10 πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού, που συμμετείχαν σε ένα διάλογο για τη μουσική και την αρμονία δια μέσου πολλαπλών προοπτικών: Κοσμολογίας, Βιολογίας, Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Μουσικολογίας, Νευροεπιστημών, Παιδαγωγικής, Φιλολογίας, Φιλοσοφίας, Φυσικής και Ψυχολογίας!

 

Με τον όρο «Συμπαντική Αρμονία», συγχέεται και η «Αρμονία των Σφαιρών» (ο ήχος της κίνησης των ουράνιων σωμάτων) που εξέφρασαν οι πυθαγόρειοι φιλόσοφοι, συνδέοντας έτσι τη κοσμική Αρμονία με τη μουσική Αρμονία, ως δύο θέματα αλληλένδετα. Ο Πυθαγόρας είναι ο πρώτος φιλόσοφος που συνδέει την Αστρονομία με τη Μουσική, υποστηρίζοντας ότι στο αρμονικό και σφαιρικό σύμπαν τα πάντα διέπονται από απλούς νόμους, που μπορούν να εκφρασθούν με τους αριθμούς της «ιερής τετρακτύος». (1+2+3+4=10). Οι συμφωνίες των ήχων που παράγουν αρμονικό αποτέλεσμα έχουν μορφή απλών αριθμητικών σχέσεων: 2/1 (οκτάβα), 3/2 (πέμπτη), 4/3 (τετάρτη). Επομένως κατά τους Πυθαγορείους το μυστικό της μουσικής και της κοσμικής αρμονίας κρύβεται στις σχέσεις των τεσσάρων πρώτων φυσικών αριθμών (1, 2, 3, 4).

 

Το 1942, ο έφηβος Μίκης, δίχως να έχει διαβάσει ή ακούσει για τη πυθαγόρεια φιλοσοφία, στρέφει το βλέμμα και τη ψυχή του στον ουρανό και αντιλαμβάνεται τη μουσικότητα του Σύμπαντος! Είναι η στιγμή που δημιουργεί τη δική του θεωρία για τη «Συμπαντική Αρμονία», την οποία στη συνέχεια ανέπτυξε με έναν μοναδικό τρόπο, τόσο θεωρητικό (κείμενα και ομιλίες) όσο και πρακτικό (Μουσική και Κοινωνική Δράση).

 

Στη φιλοσοφία του Σωκράτη, υπήρχε το «δαιμόνιο» του Έλληνα Φιλοσόφου που τον «οδηγούσε». Ένα αντίστοιχο «δαιμόνιο» υπήρξε «οδηγός» και του Μίκη Θεοδωράκη, από τα παιδικά του χρόνια μέχρι σήμερα, υπαγορεύοντάς του τα «σύμφωνα» αντί για τα «διάφωνα» (φάλτσα). Η μουσική «συμφωνία» είναι ευχάριστη για το αυτί, ενώ η «διαφωνία» δυσάρεστη. Τι κάνει όμως τον άνθρωπο να εκλαμβάνεται έναν ήχο ως «ευχάριστο» (σύμφωνο) ή αντίθετα, ως «δυσάρεστο» (διάφωνο). Σε αυτή την ερώτηση κλήθηκε εσωτερικά να απαντήσει ο Μίκης Θεοδωράκης, τονίζοντας το ενδεχόμενο ύπαρξης ενός στοιχείου στον άνθρωπο (αλλά και σε άλλα είδη!), το οποίο διέπεται τόσο από τους νόμους της Αρμονίας, όσο και του Χάους! Και εκεί ο κάθε άνθρωπος, βάσει εμπειρικών βιωμάτων, γνώσεων και απόψεων, κάνει τη δική του επιλογή: περισσότερο προς τον δρόμο της Αρμονίας ή προς τον δρόμο του Χάους! Η ιστορία της ανθρωπότητας είναι γεμάτη από ανθρώπους που έχουν επιλέξει τον έναν ή τον άλλον δρόμο…

 

Ο κανόνας της διαλεκτικής «Θέση+Αντίθεση=Σύνθεση» συναντά τη «Συμπαντική Αρμονία» και, κατά τον Μίκη Θεοδωράκη, αυτό αντικατοπτρίζεται σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής, από τις τέχνες μέχρι τη πολιτική!

 

Τι συμβαίνει όμως στα βρέφη; Στα παιδιά; Πως γίνεται και ένα βρέφος αντιλαμβάνεται τις μουσικές «συμφωνίες» ή «διαφωνίες»; Ο Μίκης Θεοδωράκης απαντά, πως «κάτι υπάρχει» λοιπόν στον άνθρωπο, από τη στιγμή της «σύλληψής» του, το οποίο του «δείχνει» τον δρόμο της Αρμονίας και τον δρόμο του Χάους. Θα μπορούσαμε να το απλουστεύσουμε και να το συγκρίνουμε με τον μύθο που θέλει τον Ηρακλή κάποια στιγμή της ζωής του να στέκεται σε ένα διχαλωτό δρόμο, προσπαθώντας να αποφασίσει αν θα ακολουθήσει τον δρόμο που στέκεται η Αρετή ή τον δρόμο που στέκεται η Κακία…

 

Ο Μίκης Θεοδωράκης, εν αντιθέσει με άλλες παγκόσμιες προσωπικότητες, έκανε πράξη σε όλη του τη ζωή τη θεωρία της Συμπαντικής Αρμονίας, τον κανόνα της διαλεκτικής (Θέση+Αντίθεση=Σύνθεση) και την εφαρμογή της «Χρυσής Τομής»! Σε ό,τι αφορά το μουσικό του έργο, αυτό μπορεί να το αντιληφθεί και ο πλέον αδαής, αντιλαμβανόμενος τη μοναδική ποιότητα, συνέχεια και καινοτομία που το διακρίνει. Σε ό,τι αφορά τη κοινωνική στάση του Μίκη Θεοδωράκη και κατά πόσο διέπεται από τα παραπάνω, ο αγαπητός αναγνώστης δεν έχει παρά να μελετήσει τα παραπάνω και να τα αντιπαραβάλει με την ιστορία του μεγάλου Έλληνα. Η απάντηση θα δοθεί αμέσως ξεκάθαρα.