Ένας από τους κεντρικούς πυλώνες της ζωής μας είναι η θέσπιση και το κυνήγι στόχων. Που άλλοτε επιτυγχάνονται και μας προκαλούν ικανοποίηση και άλλοτε όχι, προκαλώντας απογοήτευση. Και στις δύο διαφορετικές αυτές περιπτώσεις, ωστόσο, το κοινό στοιχείο είναι ότι η συναισθηματική μας κατάσταση καθόριζεται από το αποτέλεσμα. Κάτι αρκετά διαδεδομένο, και φαινομενικά σωστό. Κατά πόσο είναι όντως όμως;
Η παραπάνω συλλογιστική πορεία, που εστιάζει στην κρίση εκ του αποτελέσματος, βασίζεται σε ένα σημαντικό βαθμό σε μία αυστηρή αντίληψη αιτίου-αιτιατού. Δηλαδή, ότι μία πράξη επιφέρει πάντα ένα αντίστοιχο αποτέλεσμα, μία καλή πράξη ένα καλό αποτέλεσμα και το αντίθετο. Νομίζω όμως ότι τελικά δεν είναι ακριβώς έτσι. Κάτι που οφείλεται σε δύο παράγοντες, την τύχη και τους άλλους (ανθρώπους). Παράγοντες που βρίσκονται εκτός του δικού μας ελέγχου, μπορούν ωστόσο να επηρεάσουν σημαντικά τις προσπάθειές μας, άλλοτε βοηθητικά, κι άλλοτε καταστροφικά. Αυτό είναι προβληματικό, καθώς οδηγεί σε γνωστικά λάθη, στην ικανοποίηση ενός ατόμου παρά τις ανεπάρκειές του ή στην απογοήτευσή του, ενώ αυτό από την πλευρά του ήταν σωστό. Καθώς το δεύτερο ενδεχόμενο είναι συνηθέστερο σήμερα, καθώς, λόγω υψηλού ανταγωνισμού, είναι μάλλον κάπως πιθανότερο να αποτύχει κανείς παρά να πετύχει, θα εστιάσω κυρίως σε αυτό.
Σίγουρα, όλοι μας, αρκετές φορές στη ζωή μας, μετά από μια αποτυχία, θα έχουμε αισθανθεί απογοήτευση, πιστεύοντας ότι αξίζαμε κάτι καλύτερο και θα έχουμε αναρωτηθεί πού τέλος πάντων σφάλαμε και δεν πετύχαμε το στόχο μας. Εφόσον όντως δεν έχουμε κάνει κάτι λάθος (γιατί αρκετές φορές βέβαια δεν θέλουμε να το παραδεχτούμε) είναι εμφανές ότι αυτή η αίσθηση είναι επίσης προβληματική, καθώς επηρεάζει αρνητικά την ψυχολογία μας, χωρίς να υπάρχει ο αντίστοιχος λόγος, και παράλληλα μας κάνει να νιώθουμε αδύναμοι να καθορίσουμε τη μοίρα μας. Η λύση σε αυτό είναι ο όρος που αποτελεί και τίτλο του παρόντος άρθρου, η άμυνα της καθαρής συνείδησης.
Η άμυνα της καθαρής συνείδησης αποτελεί μία τεχνική προσωπικής μου έμπνευσης, η οποία έχει ως κύριο άξονα την εστίαση στην προσπάθειά μας κι όχι στο αποτέλεσμα αυτής. Ίσως ξενίζει λίγο αυτό, ίσως κάποιοι σκεφτούν “τι να το κάνω αν έχω τέλεια απόδοση χωρίς το επιθυμητό αποτέλεσμα;”. Προφανώς και αυτή θα ήταν μία πολύ λογική σκέψη. Ωστόσο, δεν είναι επίσης λογικό να εστιάζουμε στο κομμάτι που εξαρτάται 100% από μας και να επενδύουμε κυρίως σε αυτό; Και το μοναδικό τέτοιο είναι η δική μας προσπάθεια, καθώς στο αποτέλεσμα υπεισέρχονται, όπως προείπα, κι άλλοι παράγοντες. Το να κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε, ωστόσο, έχοντας καθαρή τη συνείδησή μας, είναι ξεκάθαρα στο χέρι μας.
Ίσως αυτό ακούγεται αρκετά εύκολο. Και όντως είναι, αρκεί, οποίος το ακολουθήσει, να έχει αποδεχτεί τη βασική αρχή που πρωτοανέφερα – το αποτέλεσμα δεν εξαρτάται πλήρως από μας. Επηρεάζεται και από την τύχη και τους άλλους, πράγματα εκτός του ελέγχου μας. Αυτό είναι το δυσκολότερο, αφού σε κανέναν δεν αρέσει, και πολύ λογικά, η ιδέα ότι η τύχη του δεν καθορίζεται μόνο από εκείνον. Έως ότου όμως το αποδεχθούμε και αποδομηθεί αυτή η ψευδαίσθηση, δεν θα μπορούμε να απαγκιστρωθούμε από την κρίση εκ του αποτελέσματος και να εστιάσουμε στο κομμάτι που εξαρτάται από μας, τη δική μας απόδοση.
Η άμυνα της καθαρής συνείδησης ενέχει βέβαια κάποιους κινδύνους. Ο βασικότερος είναι η επανάπαυση, να νιώθουμε ικανοποιημένοι, κρίνοντας επαρκείς προσπάθειες που στην πραγματικότητα δεν είναι. Είναι ένα συχνό λάθος, το οποίο βασίζεται στην ασυνείδητη προσπάθεια για διατήρηση της αυτοεκτίμησης. Ωστόσο, η αλήθεια είναι ότι, αν κι όχι πάντα, συνήθως το αποτέλεσμα όντως αντανακλά την ποιότητα της προσπάθειας. Άλλωστε, ακόμα και μία προσπάθεια 95% σωστή, έχει και αυτή περιθώρια βελτίωσης, που πρέπει να αξιοποιήσουμε γιατί μόνο έτσι θα έχουμε κάνει ό,τι καλύτερο μπορούμε. Ένας ακόμη κίνδυνος είναι το άλλο άκρο, η υπερβολική προσπάθεια. Μία προσπάθεια να είμαστε τέλειοι, που είναι δυσανάλογη με το κέρδος που επιφέρει ή που μας εξαντλεί τόσο, ώστε να απειλείται η υγεία μας, σωματική, ψυχική ή πνευματική, συνήθως δεν αξίζει τον κόπο.
Τέλος, κάτι που θα ήθελα να διευκρινίσω, προς αποφυγήν παρεξηγήσεων, είναι ότι δεν προτείνω να μην κοιτάμε καθόλου το αποτέλεσμα. Το αποτέλεσμα είναι εκεί, πολύ σημαντικό, και αποτελεί το κίνητρό μας για την όποια προσπάθεια, καθώς και την επιβράβευσή για τον κόπο μας. Αυτό που προσπαθώ να επισημάνω είναι ότι δεν εξαρτάται πλήρως από μας και συνεπώς το να εξαρτάται κι η διάθεσή μας (κυρίως) από αυτό μας κάνει αρκετά ευάλωτους. Αντίθετα, εστιάζοντας στη δική μας προσπάθεια, στο να είμαστε όσο πιο σωστοί, οχυρώνουμε τον εαυτό μας και τον θέτουμε σε μια ρότα συνεχούς βελτίωσης.
(*) Ο κ. Γεώργιος Σφακιανάκης είναι ψυχολόγος
ΕΚΛΟΓΕΣ 2019