Ελληνική Επανάσταση: Περισσότερο από τα γεγονότα ενδιαφέρει η ερμηνεία τους

“Η ιστορία δεν είναι δικαστήριο. Ούτε δικάζει ούτε καταδικάζει. Η ιστορία περιγράφει”.

 Όταν αυτά λέγονται από τον γνωστό ιστορικό Βασίλη Κρεμμυδά, αξίζουν μιας διερεύνησης τουλάχιστον. Γιατί ο αείμνηστος ιστορικός και ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών αφιέρωσε την επιστημονική του έρευνα στην περίοδο της οθωμανικής επικυριαρχίας στην Ελλάδα, την Επανάσταση του 1821 και τα πρώτα χρόνια λειτουργίας και διαμόρφωσης του ελληνικού κράτους. Πολλοί βέβαια ισχυρίζονται ότι η ιστορική του έρευνα είναι αμφιλεγόμενη, ότι παραποίησε την ιστορική αλήθεια, ότι είπε ψέματα. Λες και είναι πάντα εύκολο και ευδιάκριτο που τελικά αρχίζει και πού τελειώνει η αλήθεια.

Ουσιαστικά τί λέει ο ιστορικός; Ότι η ιστορία είναι η απλή καταγραφή των γεγονότων χωρίς κρίσεις και αξιολογικούς χαρακτηρισμούς προσώπων και καταστάσεων. Έτσι προκύπτει το ερώτημα: Κατά πόσο είμαστε έτοιμοι να δεχτούμε μια τέτοια αντίληψη περί ιστορίας, ειδικά όταν αναφερόμαστε σε τέτοια μεγάλα ιστορικά γεγονότα όπως είναι η ελληνική επανάσταση του 1821; Είμαστε σε θέση να δούμε τον Κολοκοτρώνη ή τον Μακρυγιάννη ή την άλωση της Τριπολιτσάς ή οποιοδήποτε άλλη πτυχή του ‘21, χωρίς να επενδύσουμε συναισθηματικά και εθνεγερτικά σε αυτά; Η απάντηση είναι μάλλον όχι, διότι η ιστορία κατά μια έννοια είναι δική μας, ανήκει στο λαό μας και ως τέτοια είναι “υποχρεωμένη” να μας αφυπνίζει και να προκαλεί θετικά το αίσθημα της φιλοπατρίας και να ενισχύει την εθνική μας ταυτότητα. Αυτό δεν είναι κακό βεβαίως, αντίθετα μάλιστα, είναι ευεργετικό ειδικά σε περιόδους όπου ο λαός μας αισθάνεται κουρασμένος, αποκαρδιωμένος, ίσως και προδομένος ως προς τις προσδοκίες του από την πολιτική ή και την οικονομία.

Αυτό που είναι όμως κακό είναι να βλέπουμε την ιστορία με μισό μάτι ή καλύτερα να βλέπουμε την ιστορία μόνο με το ένα μάτι. Θέλω να πω απλά ότι η ιστορία της επανάστασης του ‘21 δεν είχε μόνο στιγμές δόξας και μεγαλείου της ελληνικής ψυχής. Είχε και μαύρες σελίδες, τις οποίες ποτέ δεν μας δίδαξαν στα σχολεία. Είτε τις διαβάσαμε μόνοι μας, είτε τις ακούσαμε είτε ακόμα δεν τις έχουμε ανακαλύψει. Για παράδειγμα, οι σφαγές των Οθωμανών από τους Έλληνες μετά την μάχη της Τριπολιτσάς δεν έγιναν γνωστές παρά μόνο τα τελευταία χρόνια. Αν λοιπόν κάποιος δεν έχει διδαχθεί όλες τις πτυχές, ένδοξες και μη ένδοξες, τότε πώς μπορεί να πειστεί από μια διαφορετική ματιά στην ιστορία;

Είναι πιθανόν, εμείς οι σύγχρονοι Έλληνες που δεν διακρινόμαστε για την φιλιστορία μας, να κινούμαστε σε αχαρτογράφητα νερά όσον αφορά την ιστορική αλήθεια αυτή καθεαυτή. Γνωρίζουμε τα γεγονότα, τα πρόσωπα, τις ημερομηνίες και όπως λέει ο Κρεμμυδάς “είναι δύσκολο να τα συμμαζέψεις, σε τραβάνε όλα από το μανίκι. Μπορείτε να βρείτε ένα πεντάτομο έργο που γράφει ως και πώς λεγόταν ένας βράχος στα Δερβενάκια. Τι μας ενδιαφέρει; Αυτό που μας ενδιαφέρει κατά βάση είναι το γεγονός, το τι έγινε στα Δερβενάκια. Και εξήγησα ότι προσωπικά με ενδιαφέρει περισσότερο από τα ίδια τα γεγονότα η ερμηνεία τους. Αυτό που πρωτεύει είναι η κοινωνία”.

Αν δούμε για παράδειγμα τις πολιτικές ζυμώσεις της επανάστασης, τα οικονομικά συμφέροντα, το αίτημα για ψωμί, τις κοινωνικές προεκτάσεις της επανάστασης, καταλαβαίνουμε τι σημαίνει ερμηνεία των γεγονότων.  Ας σταθούμε στο ψωμί, γιατί δεν υπάρχει επανάσταση χωρίς αίτημα για ψωμί.  Όταν ο Ιμπραήμ λεηλατεί την χώρα κάνει το εξής: δεσμεύει όσα σπαρτά χρειάζεται ο στρατός του και τα υπόλοιπα τα πυρπολεί στερώντας το ψωμί από τους σκλαβωμένους. Ή όταν η κυβέρνηση ζητά από τον Κολοκοτρώνη να φτιάξει στρατόπεδο για να πολεμήσει τον Ιμπραήμ, ο Κολοκοτρώνης απαντά ότι αν δεν έχει ψωμί όλοι οι επαναστάτες θα φύγουν.

Η κοινωνία επομένως είναι αυτή που όχι μόνο καθορίζει τα γεγονότα αλλά και τα ερμηνεύει. Και εδώ έγκειται ένας μεγάλος κίνδυνος. Αν δεν ξέρεις καλά την ιστορία, μπορεί να στην “σερβίρει” ο καθένας όπως θέλει, εξυπηρετώντας ίδια συμφέροντα. Αυτό δεν κάνουν τα διάφορα ολοκληρωτικά καθεστώτα;  Καπηλεύονται την ιστορία, την φιλοπατρία, την εθνική συνείδηση και τα αποτελέσματα τα γνωρίζουμε όλοι. Αν μάθει η κοινωνία την ιστορία, αν μάθει να βλέπει τα γεγονότα μέσα στο σύνολό τους το πολιτικό, το οικονομικό το κοινωνικό, το διεθνές, τέτοιοι κίνδυνοι θα είναι πιο εύκολο να αντιμετωπιστούν. Έτσι, διαβάζεται η ιστορία λοιπόν: με κριτήριο την διαβασμένη κοινωνία.

Είμαστε όμως υπερήφανοι για τους απλούς εκείνους ανθρώπους που δήλωσαν μαζί με το αίτημα για ψωμί και το αίτημα για ελευθερία. Έστω κι αν αυτό ανταποκρίνονταν στα δικά τους δεδομένα. Άλλωστε η ιστορία είναι ζώσα κατά τη στιγμή που γίνεται όχι κατά τη στιγμή που γράφεται.

Αν μου ζητούσε κάποιος λοιπόν να δώσω ένα πλαγιότιτλο στην επανάσταση του ‘21 θα έλεγα το εξής: είναι ένα σπουδαίο ιστορικό γεγονός που μας γεμίζει υπερηφάνεια, δεν μπορεί όμως να υποκαταστήσει την ανάγκη για τη δική μας επανάσταση. Αυτήν του σύγχρονου ανθρώπου απέναντι στο μίσος, το φανατισμό, τη μισαλλοδοξία. Αν θέλουμε έναν άλλο κόσμο, διαφορετικό, δίκαιο, ισότιμο και προπάντων ελεύθερο, θα πρέπει η θυσία των προτέρων να γίνει το παράδειγμα.Άλλωστε το αίτημα για ψωμί είναι πάντα επίκαιρο.

(*) Η κ. Αναστασία Χουρσανίδου είναι Φιλόλογος,Υποδιευθύντρια του Καλλιτεχνικού Σχολείου Ηρακλείου